Абдураман Бариев 1897 сенеси Керчь ярымадасындаки Аджы-Менди коюнде дюньягъа кельген. 1906-1908 сенелерде къомшу Сыджывут коюндеки башлангъыч мектепте тасиль алгъан, 1909-1910 сенелерде Джавтобе медресесинде тюрк ве арап тиллерини огренген, сонъра Коль-Алчын, Сараймен медреселеринде окъугъан.
     1912-1913 сенелерде Багъчасарайдаки Зынджырлы медреседе окъуп, тувгъан кою Аджы-Мендиге къайта ве мында оджалыкъ япа. Акъмесджитте нешир олунгъан "Татар оджапче" газетасында Абдураман Бариев къырымтатар халкъ яратыджылыгъына багъышлангъан рубриканы алып баргъан ве шу рубрика алтында аталар сёзлери, айтымлар, шиирлер, манелер ве чынъларны дердж эткен. 1917-1921 сенелерде Абдураман оджа бир заманларда озю окъугъан Джавтобе медресесинде дерс берген. Дженк арфесинде кене тувгъан Аджы-Мендысинде оджалыкъ япкъан. Къырым девлет архивининъ Халкъ маарифи комиссариатынынъ фондында Ленин районында 1932-33 сенелерде чалышкъан оджаларнынъ джедвели берилип, мектеп мудири Абдураман Бариев кулак огълу ве миллий фыркъаджы сыфатында сынфий душманлар сырасында къайд этиле.
     Сюргюнликте фольклорджы оджа дюльгер, сув агълары саасында невбетчи олып чалышкъан. Къырымтатар халкъы миллий арекети башлангъан йылларда Абдураман оджа миллий курешке биринджилер сырасында къошула. Аджы-Менды кою сакинлерининъ адлары-сойадлары иле джедвелини тизип, миллий арекетчилеримиз япкъан къырымтатар эалисини джедвельге алув, дженкте иштиракини, сюргюнликнинъ ильк сенелеринде гъайып олувынынъ сайысыны бельгилев ишинде иштирак эте. Озюнинъ баш макъсадыны халкъ агъыз яратыджылыгъы нумюнелерини, Харджибие коюнде оджалыкъ япкъан белли шаиримиз Усеин Шамиль Токътаргъазы акъкъында къыйметли малюматларны, 20-нджи асырнынъ ильк йылларында медреселердеки тасиль, Къырым тарихы боюнджа малюматлар топлавда корьген Абдураман Аджымендили миллий арекетимизге салмакълы иссесини къошты.
     Абдураман оджанынъ хызметлеринден белли языджымыз Шамиль Алядин Усеин Шамиль Токътаргъазыгъа багъышлангъан "Иблиснинъ зияфетине давет" эсеринде, тильшынасымыз Басыр Гъафаров, фольклорджы алимимиз Рефикъ Музаффаров, "Къырымтатар эдебиятынынъ тарихы"нынъ муэллифлери Риза Фазыл ве Сафтер Нагаев ве дигерлери файдаландылар.
     Абдураман оджа "Чора Батыр", "Эдиге" киби къырымтатар дестанларынынъ вариантларыны язып алгъан, "Халкъ эдебияты" эльязмасыны къалдыргъан. Озюнинъ "Хатирелерим" адлы къолязмасында икяе эттиги 1906 сенесинден 1934 сенесине къадар вакъиаларда къырымтатар халкъынынъ тарихыны акс эттирген. Онда оджа чешит-тюрлю окъув муэссиселеринде, шу джумледен Зынджырлы медреседе де, окъувыны этрафлыджа тарифлей, Къырымда граждан дженки, инкъиляб, ачлыкъ, коллективлештирюв киби вакъиалар акъкъында икяе эте.
     Абдураман Бариев бизлерге салмакълы къырымтатар лугъатынынъ зарурлыгъыны анълагъан ве лугъат тешеббюсинен бир чокъ алимлерге, шу джумледен филолог Басыр Гъафаровнен пайлашкъан. Озь мектюбинде Басыр агъа: "Къыйметли ве унутылмаз Абдураман оджам!... Къырымтатар лугъатыны япмакъ фикиринъиз пек догъру, мен бутюн барлыгъым иле тешеббюсинъизге къолтутам ве къошулам. Бу шейнинъ бизлерге пек буюк файдасы олур. О, тилимиз башкъа тиллер арасында туткъан ери, тарихы ве эмиетини айдынлатувда пек буюк роль ойнар", деп язгъан.
     Ашагъыда биз Абдураман Бари Аджымендилининъ "Хатирелерим" къолязмасындан бир парчасыны (олгъаны киби) дикъкъатынъызгъа авале этемиз.

*   *   *

1911-1912-НДЖИ ЙЫЛЫ САРАЙМЕН МЕДРЕСЕСИНДЕ

     1911 сенеси салкъын кузьде Абла акъамнынъ тоюны тойлагъан сонъ бабам мени хаста ятса да Сараймен медресесине ёллады. Манъа оны хаста алында быракъып, медресеге кетмек пек агъыр кельди. Келяй акъай мени тачанканен Сараймен медресесине кетирип ташлады. Биз уйле вакъытларында медресенинъ дерсханесине тюштик. Дерсханенинъ кучюк одасына барып тюшер-тюшмез яхшыджа кийинген 30-32 яшларында бир адам кельди. Бу адам енъи дерстен чыкъкъан я мудеррис ве я эсли бир сохта зан этилир эди. Мен буны медресенинъ мудерриси Сейт-Мурад эфендидир, десем, онынъ не сарыгъы, не сакъалы, не джуббеси бар эди. О, мудеррис къыяфетинде дегиль эди. О бизнен бираз лакъырды этти. Бундан сонъ мен Шейхрази боюкнинъ одасына кеттим. Онда ер толу болгъанындан мен ойсуллы Усеиннинъ одасына ерлештим. Медресеге талебелер топлангъан, дерслер башлангъан, эр кес окъугъан дерслери боюнджа сыныфларгъа айырылгъанлар. Медреседе 100-ден зияде талебе олып, * одагъа ерлешкен ве шу боюклер идаресинде топлангъан эдилер:

1. Нусредин Кемал эфенди
   
2. Шейхрази Эбулейс эфенди
   
3. Ахмед эфенди
   
4. Абдулла эфенди
   
5. Усеин Ильяс
   
6. Сейтджелиль Гъаний
   
7. Менсеит
   
8. Сейфедин боюклер.
   

1. Багъчасарайда Зынджырлы медресе ве Хан медресеси
   
2. Озенбаш медресеси
   
3. Тавдаир медресеси
   
4. Кулюмби медресеси
   
5. Сараймен медресеси ве иляхре.
   

САРАЙМЕН МЕДРЕСЕСИНДЕ ОКЪУВ ВЕ ЯШАЙЫШ

     Боюклер деп айтылгъан эсли ве баш сохталарнынъ одаларында он экишер ве даа зияде сохта булуныр эди. Одалар кийизнен тёшелип, дивар этрафында миндерлер тизильген адий татар эвлери киби эди. Сохталар ашайт ичюн джемиетке айда 5 (яхут зияде) рубле пара къошып умумий ашханадан эр кунь экишер фунт отьмек ве куньде бир кере уйле ашы (ичинде 100-ер грамм эти болгъан къапыста, макарон, пирнич шорба) алыр эдилер. Къалгъан саба ве акъшамлыкъ ашны сохталар озьлери тедарик этер эдилер. Я чай къайната, яхут тюкяндан консерва, зейтун, пенир, алва алыр ве бунынъле кечинир эдилер. Ашханада аш пиширген, сув кетиргенлернинъ акъкъыны Сулейман аджыакъай бере эди. Мудерриснинъ эмек акъкъыны да Сулейман аджы бере эди. Эсас этибарынен медресенинъ башы, директоры Сулейман аджы эди. Медресенинъ йылда эки кере татили олыр эди: къыш ве узун муддетли яз даркъавлары. Бу даркъавларда талебелерни имтиан япа эдилер. Имтианлар афталарнен девам этер, бунъа бутюн Керчь койлеринден дин алимлери болгъан эфендилер келир эди.
     Сараймен медресесининъ энъ парлакъ вакъты тамам бу сенеде эди. Бу йыл медреседе эм талебе чокъ эди, эм медресеге бу сене Тюркие рушдие мектеби программасынджа тюркий дерслер( мектеп яни там олмагъан орта мектеп дерслери) кирсетильген эди. Сулейман аджы акъайларнынъ ве байларнынъ, эфенди акъайларнынъ ве мудерриснинъ бундан макъсадлары эм молла, эм оджа етиштирмек олса керек. Тюркий дерслерни Тюркие дарульмуаллиминини (учительская семинария) яхут педучилищени битирген къаячыкълы Ходжамет эфенди окъута эди. Мудерриснинъ бутюн талебелери рушдиенинъ 1 ве 11 сыныфларына болюнген эди.
     Арапчадан шу илимлер окъутула эди:

1. Усул - энъ буюк фельсефе, диний фельсефе - буны мудеррис Сейтмурад эфенди окъута эди. Буны энъ эсли талебелерден Мусрединнен Шейхрази окъуй эдилер.
   
2. Тельхис - арап эдебияты, мааний ве акъаит - буны да мудеррис окъутты. Бунда 10-12 адам олып, чокъусы боюнлер окъуй эдилер.
   
3. Джами дерси - буны Мусредин эфенди окъута эди.
   
4. Изъар - буны Шейхрази эфенди окъута эди.
   
5. Сарф - буны Усеин Ильяс окъута эди.
   

ТАЛЕБЕЛЕР АРАСЫНДА ГАЗЕТА, ЭДЕБИЙ КИТАП ОКЪУВ ИШЛЕРИ

     Талебелер арасында тюркче газеталар, журналлар, эдебий китаплар, роман, икяе окъугъанлар чокъ эди. Лякин бу ишлер тешкилятсыз кете эди. Эдебий тёгерек деген шейнинъ о заман исми биле ёкъ эди. Истанбулдан, Къазандан, Оренбургдан, Багъчасарайдан бир чокъ журнал ве газеталар, эдебий китаплар алына эди. Затен телебелернинъ окъугъан дерсликлери болгъан география, тарих, эсап, сарф-нахв илях - эписи Истанбулнынъ тюркче китаплары эди. О замандан талебелер ве татар халкъы ялынъыз сиясий джеэттен Русиеге таби эдилер. Эдебият, эдебий тиль, медений джеэттен олар ыркъдашлары ве диндашлары болгъан тюрклерге таби ве ортакъ эдилер. Мектеплер тюркче, тюрк ислямиети алтында эди. Медреселер де тюрк ислям тесири астында эдилер. Медресе ве мектеплернинъ чокъусында тюрк оджалары, тюрк мудеррислери бар эди. Китапларнынъ эксериети Тюркиеден кельме китаплар. Балаларнынъ алгъан тербие ве бильгиси айны тюрк тербиеси ве бильгиси эди. Къырымдан Истанбул мектебинде окъугъан яшлар чокъ эди. Бу саеде татар халкъы ве сохтасы Русиеге душман, чаризмге душман тюркчи ве ислямджы олып етише эдилер.
     1911 сенеси Италия девлети озюнинъ колониаль сиясетини омюрге кечирмек ичюн тюрклернинъ къолунда болгъан Траблыс гъарп ве Бенгъазыгъа уджюм япты. Бу себептен Италия-Тюркие дженки башлады. Дженк бутюн мусульман халкъларынынъ итальянларгъа къаршы нефрет ве душманлыгъыны мейдангъа кетирди.
     Траблыс гъарпта ве Бенгъазийде тюрк аскерлеринен бирликте ватаныны къорчалав огърунда къараманджа итальянларгъа къаршы дженклешкен арап халкълары ве тюрк аскерлерининъ йигитлик ве батырлыкъларыны сохталар алгъышлай ве дженк хаберлерини куню-кунюне газеталардан излей эдилер. Мен о заман биринджи шииримни язгъан эдим:

     Итальянларны магълуп этти
     Османлы къараманлары
     Траблысны сувлай
     Италия аскер алкъанлары.
      Шиирим боюнлер ве медресе талебелери арасында даркъалды.

     Сараймен медресесинде хусусий имтиан (къышта) тахририй, яни язылы болгъан эди. Ходжамет эфенди тахтагъа эр дерстен суаллер язгъан ве бу суаллерге биз язма оларакъ джеваплар берген эдик. Бу бир такъым талебелер ичюн эльверишли олып чыкъты. Чюнки талебелернинъ бир чокълары бир-бирлеринден кочюрип алдылар. Баарьдеки имтиан исе соравларнен олды. Арапчадан имтианны бизден изъарь дерсинден Кончекли мешур Зинабадин эфенди алгъан эди.